دفع مدفوع یکی از قسمت‌های گوارش غذا است و مراحل تولید و دفع آن توسط قسمت‌های انتهایی سیستم گوارش صورت می‌گیرد. در صورتی که سیستم گوارش و برنامه غذایی سالمی داشته باشید، دفع مدفوع حتی می‌تواند لذت بخش باشد اما در صورتی که این فرآیند با اختلال مواجه شده و با بعضی بیماری‌ها همراه باشد، به یک کابوس تبدیل خواهد شد. برای داشتن گوارشی سالم دفع مدفوع را جدی بگیرید. در این مقاله از کابان مگ مسائل حول محور دفع مدفوع را مرور می‌کنیم.
چرا مدفوع مهم است؟
همانطور که گفته شد، مدفوع بخشی از گوارش غذا محسوب می‌شود و اگر با راحتی و انجام شود لذت بخش است ولی اگر با ناراحتی انجام شود عذاب آور است. از طرفی رنگ و شکل مدفوع بسیار مهم است و ممکن است بیان کننده مسائل مهمی در دستگاه گوارش و به طور کلی بدن باشد.
مدفوع چیست؟
مدفوع شامل غذای هضم نشده، پروتئین، باکتری، انواع نمک‌ها و بعضی ترکیبات است که از دیواره روده‌ها ترشح می‌شوند. اگرچه مدفوع ممکن است در افراد مختلف، اندازه، شکل و بوی متفاوتی داشته باشد اما بعضی موارد هستند که به ما نشان می‌دهند مدفوع ما سالم است یا نشان از بیماری و شرایط خاصی دارد.
ویژگی‌های یک مدفوع معمولی و سالم
همانطور که گفته شد، بر خلاف باور عمومی مدفوع افراد مختلف ممکن است بسیار متفاوت باشد؛ اما به صورت کلی در بررسی مشخصات مدفوع، با توجه به بعضی نکات می‌توان از سلامتی سیستم گوارش اطمینان حاصل کرد. در ادامه به برخی از این نکات اشاره شده است.
رنگ مدفوع
اگر در امواجی‌های مدفوع دقت کرده باشید، متوجه نقاط مشترک بین همه آن‌ها یعنی رنگ قهوه‌ای شده‌اید، اما چرا رنگ مدفوع باید قهوه‌ای باشد؟ رنگ قهوه‌ای مدفوع به دلیل مقادیر بیلی‌روبین موجود در آن است. بیلی‌روبین در واقع رنگ‌دانه رنگ زرد است که در گلبول‌های قرمز وجود دارد و پس از شکستن (کاتابولیسم) گلبول‌های قرمز، تجزیه شده (گلبول‌های قرمز پس از طی عمر ۱۲۰روزه خود در طحال، توسط ماکروفاژهای طحالی تخریب می‌شوند) و بیلی‌روبین آن‌ها آزاد شده و برای دفع به کبد می‌رود و در صفرا ذخیره می‌شود. بیلی‌روبین در بدن عامل رنگ زرد ادرار و قهوه‌ای مدفوع است.
شکل مدفوع
شکل مدفوع معمولاً به دلیل حالت روده‌ها به صورت استوانه‌ای خواهد بود اما همان طور که در ادامه نیز به آن اشاره خواهد شد، ممکن است در مواردی ممکن است شکل مدفوع به این حالت نباشد و از شکل استوانه‌ای خود خارج می‌شود که به عنوان نشانه‌ای از مشکلات در نظر گرفته می‌شود.
اندازه و مقدار مدفوع
مدفوع نباید به صورت تکه‌های کوچک دفع شود بلکه باید طول آن حداقل به ۴ الی ۶ سانتی‌متر رسیده و دفع آن سخت نباشد که در این باره در ادامه توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.
قوام مدفوع
مدفوعی که دارای قوام طبیعی باشد نه زیاد سفت و نه زیاد شل خواهد بود در غیر این صورت اسهال یا یبوست رخ می‌دهد که نشان از مشکلات گوارشی یا دریافت مقادیر ناکافی فیبر خواهد بود.
مدت زمان ماندن در دستشویی
دفع مدفوع در صورتی که مشکل خاصی نداشته باشید، باید بسیار راحت باشد و کل زمان آن ۱ دقیقه طول می‌کشد. مدت زمانی که در دستشویی سپری می‌شود یک عادت و ترجیح شخصی است اما خود فرآیند دفع کردن مدفوع، زیاد طولانی نخواهد بود. در غیر این صورت یا دچار یبوست و یا دچار اسهال هستید.
تعداد دفعات دستشویی رفتن
در حالت عادی اجابت مزاج فردی با سیستم گوارش سالم، روزانه ۱ الی ۳ بار خواهد بود. در صورتی که خیلی کمتر از این رفع حاجت می‌کنید، سعی کنید آب بیشتری بنوشید تا روده‌ها بتوانند به راحتی مدفوع را از بدن خارج کنند.
بوی مدفوع
دلیل بوی مدفوع باکتری‌های موجود در آن هستند. این باکتری‌های با تولید گازهای بسیار بد بو از جمله سولفید هیدروژن که از تخمیر به دست می‌آید، باعث بروز این بوی ناخوشایند در مدفوع می‌شوند. البته گازهای دیگری نظیر اکسیژن و نیتروژن حاصل از هوای بلعیده شده، دی اکسید کربن، هیدروژن و متان نیز در مدفوع تولید می‌شوند که بوی بدی ندارند. البته ناگفته نماند که بوی مدفوع از فرد به فرد متفاوت است.
مقیاس مدفوع بریستول چیست؟
مقیاس مدفوع برسیتول یک دسته بندی ۷ قسمتی از انواع مدفوع است. این مقیاس به صورت کامل و جامع انواع مختلف مدفوع را مطابق تحقیقاتی که روی ۲۰۰۰ نفر انجام شده دسته بندی کرده و نشانگر خوبی برای تعیین نوع مدفوع است.
مدفوع نوع ۱ بریستول
شکل مدفوع
مدفوع بسیار سخت بوده و به صورت تکه‌های کوچک و گرد دفع می‌شود. دفع مدفوع به سختی انجام شده و زمان‌بر است.
نشانگر
این نوع از دفع مدفوع سفت و تکه‌تکه، نشانگر یبوست است و نباید زیاد ادامه یابد.
مدفوع نوع ۲ بریستول
شکل مدفوع
مدفوع به صورت تکه‌های دراز دفع می‌شود.
نشانگر
این نوع از مدفوع نیز نشانگر یبوست است و تداوم درازمدت آن خطرساز است.
مدفوع نوع ۳ بریستول
شکل مدفوع
شکل این نوع مدفوع به صورت تکه‌هایی در اندازه استاندارد بوده و در سطح آن ترک‌هایی دیده می‌شود.
نشانگر
این نوع مدفوع استاندارد است خصوصاً اگر نسبتاً نرم بوده و دفع آن راحت باشد.
مدفوع نوع ۴ بریستول
شکل مدفوع
بسیار نرم و به صورت دراز و کشیده دفع می‌شود.
نشانگر
پزشکان معتقدند این نوع مدفوع اگر هر ۱ الی ۳ روز یک بار دفع شود، طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
مدفوع نوع ۵ بریستول
شکل مدفوع
مثل نوع اول این نوع هم به صورت بریده‌بریده دفع می‌شود اما دفع آن راحت‌تر و خود مدفوع نیز نرم‌تر بوده و انتها‌های آن صاف است.
نشانگر
این نوع مدفوع نشانگر کمبود فیبر در رژیم غذایی شما است و باید مقدار میوه و سبزیجات مصرفی خود را افزایش دهید.
مدفوع نوع ۶ بریستول
شکل مدفوع
مدفوع بسیار نرم و خمیر مانند بوده و انتهایی زبر و تیز دارد.
نشانگر
وقتی که قوام مدفوع تا این حد پایین می‌آید، بیانگر اسهال خفیف است. در این حالت باید مقادیر بیشتری آب و آب میوه نوشیده شود.
مدفوع نوع ۷ بریستول
شکل مدفوع
کاملاً رقیق بدون هیچ گونه تکه جامد
نشانگر
این حالت نشانگر اسهال شدید بوده و باید مرتب در راه دستشویی باشید! ازآنجایی‌که مدفوع بسیار سریع از روده‌ها عبور کرده، آب آن جذب نشده و تبدیل به مدفوع طبیعی نشده است.
رنگ مدفوع بیانگر چیست؟
علاوه بر شکل و قوام مدفوع، رنگ آن نیز برای تشخص شرایط خاصی بسیار مهم است. رنگ مدفوع مسائل زیادی در مورد سلامتی دستگاه گوارش را آشکار می‌کند. همان طور که قبلاً نیز اشاره کردیم، رنگ طبیعی مدفوع قهوه‌ای است. کلینیک مایو که یکی از بزرگ‌ترین درمانگاه‌های ایالات متحده آمریکا است، معتقد است که متمایل بودن رنگ مدفوع به سبز نیز طبیعی در نظر گرفته می‌شود اما سایر رنگ‌ها مثل قرمز تیره نیاز به بررسی بیشتر دارند.
مدفوع سیاه رنگ نشانه چیست؟
مصرف موادی مثل شیرین بیان، ترکیبات دارای آهن یا قرص آهن و داروهای حاوی نمک بیسموت (مثل پپتو-بیسمول) باعث تیره شدن رنگ مدفوع می‌شود. اما اگر هیچ کدام از این موارد را مصرف نکرده‌اید، رنگ تیره مدفوع احتمالاً به دلیل وجود لخته‌های خون است که نشان دهنده خون ریزی قسمت‌های فوقانی سیستم گوارشی است.
وقتی اسم خونریزی گوارشی به میان می‌آید شاید بیشتر ما تصور خون قرمز و روشن را داشته باشیم، اما وقتی این خونریزی در نواحی فوقانی سیستم گوارشی باشد، به مرور که در طول روده‌ها حرکت می‌کند، لخته شده و آهن موجود در خون در مجاورت هوا اکسید می‌شود. آهن بعد از اکسید شدن به رنگ قرمز تیره در می‌آید و دلیل تیره شدن مدفوع نیز همین است.
مدفوع سبز رنگ چه چیزی را آشکار می‌کند؟
همان طور که قبلاً نیز اشاره کردیم، هاله‌های سبز در مدفوع کاملاً طبیعی است اما اینکه رنگ مدفوع به صورت کلی از قهوه‌ای به سبز تغییر یابد به احتمال زیاد دو دلیل دارد. یا اینکه غذاهای سبز مثل اسفناج و کلم پیچ زیاد مصرف شده است یا سرعت حرکت مدفوع داخل روده‌ها بیش از حد طبیعی است. در حالت دوم که مدفوع سریع حرکت می‌کند، به اندازه کافی بیلی‌روبین نخواهد داشت و صفرا داخل مدفوع انبار شده و رنگ آن را به سبز تغییر خواهد داد.
علت رنگ سفید یا شیری مدفوع چیست؟
اگر مدفوع شما به سفیدی می‌زند یا دارای لایه‌های شیری مانند است، احتمالاً به دلیل کمبود مقادیر صفرا است. صفرا یک مایع گوارشی است که توسط کبد تولید شده و در کیسه صفرا انباشته می‌شود. دفع مدفوع سفید در غالب موارد به معنای مسدود شدن مجرای خروجی کیسه صفرا است که نشان دهنده سنگ کیسه صفرا است. در مواردی نیز مدفوع سفید رنگ از عوارض مصرف داروهای ضد اسهال است که در هر صورت اگر مدفوع سفید رنگ تداوم یابد، باید در مورد آن با پزشک مشورت کنید.
چرا رنگ مدفوع قرمز است؟
رنگ قرمز مدفوع به احتمال زیاد به دلیل خونریزی فعال در قسمت‌های تحتانی دستگاه گوارش و روده‌ها یا داشتن هموروئید است. البته لازم نیست هر گاه مدفوع قرمز مشاهده کردید، نگران شوید چرا که در مواردی مانند مصرف مواد غذایی با رنگ دانه‌های قرمز مثل آب گوجه فرنگی، تمشک، لبو و ژلاتین قرمز رنگ مدفوع به قرمز متمایل می‌شود.
چرا مدفوع نارنجی رنگ می‌شود؟
در غالب موارد این امر به دلیل مصرف رنگ‌دانه‌ای به نام بتا کاروتن رخ می‌دهد. بتا کاروتن در سبزیجاتی مثل هویج و سیب زمینی شیرین یافت می‌شود که رنگ مدفوع را به نارنجی تغییر می‌دهند. البته انسداد مجرای صفراوی و مصرف بعضی داروهای خاص از جمله آنتی‌اسیدها (داروهایی برای فروکش کردن اسید معده) و آنتی‌بیوتیکی به نام «ریفامپین» نیز باعث نارنجی شدن مدفوع می‌شوند.
دلیل رنگ زرد مدفوع چیست؟
مدفوع زرد، چرب و بسیار بد بو اغلب نشانه وجود مقادیر بالای چربی در مدفوع است. در مواردی نیز این حالت می‌تواند نشانه‌ای برای بیماری‌های متابولیکی مثل بیماری سلیاک باشد که در آن بدن نمی‌تواند مواد مغذی ضروری را به طور کامل جذب نماید. همچنین در بیماری سیستیک فیبروزیس که یک بیماری ارثی است، به دلیل عدم ترشح ترکیبات گوارشی، چربی‌ها جذب نشده و همراه با مدفوع دفع می‌شوند و رنگ مدفوع را به زرد تغییر می‌دهند.
چرا مدفوع روی آب شناور می‌شود؟
بسیاری افراد شناور ماندن مدفوع در آب را یک نشانه خطرناک در نظر می‌گیرند اما این امر تنها نشان دهنده کمتر بودن چگالی مدفوع نسبت به آن است که به دلیل این کاهش تراکم مدفوع در اثر افزایش تجمع گاز و آب داخل آن است. البته ناگفته نماند که شناوری مدفوع روی آب ممکن است به دلیل جذب ناکافی مواد غذایی در روده‌ها باشد که معمولاً با یبوست نیز همراه است.
یبوست یعنی چه؟
ممکن است تصور کنید به خوبی با مفهوم یبوست آشنا هستید اما به گفته کلینیک مایو، یبوست به حالتی گفته می‌شود که در یک هفته، کمتر از ۳ بار مدفوع دفع کنید.
دلایل زیادی برای رفع حاجت کمتر از میزان استاندارد وجود دارد. مثلاً انسداد روده‌ها، مشکلات عصبی در اطراف و طول روده‌ها ممکن است از سرعت حرکت مدفوع بکاهد. همچنین در مواردی ممکن است دلیل این امر، بروز عارضه در عضلات لگنی یا اختلالات هورمونی به دلیل دیابت یا بارداری باشد.
در صورتی که دچار یبوست شدید، مصرف غذاهای با فیبر بالا مانند لوبیا (به طور کلی حبوبات)، سبزیجات، میوه‌ها و دانه‌های کامل را پیش بگیرید. به یاد داشته باشید که نوشیدن زیاد مایعات، داشتن فعالیت بدنی و کنترل استرس نقش بسزایی روی تسکین علائم یبوست و پیشگیری از بروز آن دارد.
دلایل اختلال در فرآیند تولید و دفع مدفوع
اختلال در تولید و دفع مدفوع می‌تواند علل بسیاری داشته باشد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.
استرس
بعضی از بیماری‌ها و سندرم‌های خاص مثل سندرم روده تحریک پذیر، با استرس تشدید می‌یابند. علائم این سندرم از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و به صورت اسهال یا یبوست بروز می‌کند.
کمبود آب بدن
در صورتی که آب بدن کم شود و روزانه به اندازه کافی آب نوشیده نشود، رطوبت کافی برای حرکت مدفوع در طول روده‌ها وجود نخواهد داشت و یبوست رخ می‌دهد. لازم به ذکر است که مصرف مقادیر بالای قهوه و الکل جز شایع‌ترین علل کمبود آب بدن هستند.
حساسیت‌های غذایی
حساسیت به غذای خاص در برخی افراد یا عدم توانایی هضم و عدم تحمل آن غذای خاص توسط دستگاه گوارش، می‌تواند اسهال یا یبوست ایجاد کند. به طور مثال کسانی که به لاکتوز (قند موجود در شیر) حساسیت دارند، در صورت مصرف لبنیات دچار اسهال می‌شوند.
بیماری‌های خاص
در برخی موارد نیز بعضی بیماری‌های خاص منجر به تغییر شکل، رنگ و سایر مشخصات مدفوع شده و ممکن است با اسهال یا یبوست همراه شوند که در زیر به این بیماری‌ها اشاره شده است.
- افسردگی
- سرطان
- بیش فعالی تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- بیماری پارکینسون
چه زمان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در حالتی که مشکلات گوارشی مربوط به دفع مدفوع به صورت طولانی مدت ادامه داشته باشند، مراجعه به پزشک ضرورت می‌یابد. در صورتی که بعضی علائم به صورت کوتاه مدت و موقت رخ دهند جای نگرانی نیست چراکه دفع مدفوع سبز یا بسیار سفت حتی در سالم‌ترین سیستم‌های گوارشی نیز هر از چند گاهی رخ می‌دهد. در هر صورت اگر تغییر رنگ، قوام و یبوست بیش از دو الی سه روز ادامه داشته باشند، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
در مواردی یبوست طولانی مدت ممکن است منجر به انسداد روده‌ها شده و اسهال مزمن نیز ممکن است باعث سو تغذیه و عدم دریافت مواد غذایی ضروری شود. یبوست و اسهالی که مدت زمان زیادی ادامه داشته‌اند ممکن است علامتی از مشکلات بسیار جدی باشند که مراجعه به پزشک بهترین راه درمان است.
سخن آخر
به رنگ مدفوع خود دقت کنید و در صورتی که غذاها و داروهای اشاره شده را مصرف نکرده‌اید و رنگ مدفوع شما تغییر کرده (به ویژه رنگ قرمز) هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. برخلاف آنچه بیشتر ما تصور می‌کنیم، مدفوع ما خبر از سطح سلامتی روده‌ها و دستگاه گوارشی ما دارد و توجه گاه به گاه به آن، می‌تواند ما را از بعضی بیماری‌ها و مشکلات رژیم غذایی آگاه کند.
خیلی ممنونم ازتون مطالبتون بسیار عالی و کمک کنندن😊👌
از داشتن مخاطبانی مانند شما خوشحالیم