سقط جنین ناخواسته به حالتی گفته می‌شود که جنین قبل از هفته بیستم حاملگی، داخل شکم مادر فوت می‌کند. در بیشتر مواقع سقط در سه ماهه اول حاملگی رخ می‌دهد و دلایل آن بسیار مختلف و متعدد هستند. اگرچه بعضی از عواملی که به سقط جنین منجر می‌شوند، غیر قابل کنترل هستند اما با شناخت بهتر عوامل خطرساز، علائم و دلایل سقط، می‌توانید حاملگی کم خطرتری داشته باشید. در این مقاله کابان مگ مطالب مفیدی را در مورد سقط مطابق آخرین تحقیقات علمی دور هم جمع کرده است.
علائم سقط جنین
علائم سقط جنین به سن جنین بستگی دارد. در بعضی موارد پیش آمده که قبل از سقط حتی مادر اطلاع نداشته که باردار است. به‌طور کلی علائم سقط بدین صورت هستند:
- لکه بینی آشکار (لکه روی لباس زیر)
- خونریزی از واژن
- خارج شدن لخته، بافت یا مایع از واژن
- درد و گرفتگی شدید شکم
- کمر درد نسبتاً شدید
این علائم همیشه نشان دهنده سقط نیستند اما از آنجایی که سقط یکی از اورژانس‌های پزشکی است، هر وقت چنین علائمی داشتید، سریعاً با پزشک تماس بگیرید.
دلایل سقط جنین
دقت کنید که سقط صرفاً به دلیل آن نیست که شما کاری را اشتباه انجام داده‌اید. عوامل زیادی در سقط دخیل هستند و خانم باید قبل یا حین بارداری توسط پزشک بررسی و معاینه شود. در طی حاملگی بدن مادر به وسیله هورمون‌هایی از جنین محافظت کرده و وی را تغذیه می‌کند. از آنجایی که سه ماهه اول دوره بسیار حساسی برای رشد جنین است، اگر تکامل و رشد وی دچار اختلال شود به احتمال زیاد سقط می‌شود. عوامل بسیاری بر روی تکامل کودک تأثیر می‌گذارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
مشکلات ژنتیکی
اطلاعات ژنتیکی ما به‌صورت رشته‌های به هم تنیده شده‌ای داخل هسته سلول‌ها محافظت می‌شوند که به آن‌ها کروموزوم گفته می‌شود. به‌طور طبیعی جنین نصف کروموزوم‌های خود را از پدر و نصف دیگر را از مادر می‌گیرد. حال ممکن است این فرآیند انتقال ژنتیک و تقسیم سلول به درستی انجام نشود مثلاً:
- مرگ رحمی: در این حالت جنین در مرحله نطفگی بدون علامت مشخصی سقط می‌شود
- اختلال در تخمک: در این حالت تخمک مادر مشکل داشته و اصلاً نطفه تشکیل نمی‌شود
- حاملگی مول: مادر هیچ کروموزومی به جنین نمی‌دهد بدین ترتیب جنین به وجود نمی‌آید
- حاملگی مول نسبی: مادر نصف کروموزوم‌ها را به جنین می‌دهد اما پدر تمامی کروموزوم‌های خود را به جنین انتقال می‌دهد. بدین شکل جنین به جای دو جفت کروموزوم، سه جفت کروموزوم خواهد داشته که بیش از اندازه طبیعی است.
همچنین ممکن است سلول‌های اسپرم پدر مشکل داشته باشد یا به دلیل اختلال و جهش نطفه در زمان تقسیم، جنین سقط شود.
دلایل پیش زمینه‌ای و سبک زندگی
اگرچه عادات و فعالیت‌های روزمره مختلفی ممکن است زندگی جنین را به خطر بیندازند اما برخلاف باورهای عمومی، رابطه جنسی و ورزش اگر به شکل درستی انجام گیرند، نه تنها برای مادر که برای جنین هم بسیار مفید خواهد بود. اگر در محل کار با مواد شیمیایی و تشعشات سر و کار دارید، بهتر است در زمان بارداری خود سر کار نروید. در ادامه هم چند نمونه از مواردی را آورده‌ایم که احتمال سقط جنین را بالا می‌برند و بهتر است در زمان بارداری به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشید:
- سوء تغذیه یا رژیم‌های کم کالری
- مصرف دارو‌های خاص و الکل
- سن بالای مادر
- بیماری تیروئید درمان نشده
- اختلالات هورمونی
- دیابت کنترل نشده
- فشار خون بسیار بالا و کنترل نشده
- عفونت
- ضربه و صدمه فیزیکی
- چاقی
- مشکلات سرویکس (گردن رحم)
- شکل غیر طبیعی رحم
- مسمومیت غذایی
در دوران بارداری مصرف دارو‌ها مسئله بسیار حساسی است و باید قبل از مصرف هر دارویی حتماً با پزشک مشورت کنید.
تفاوت علائم قاعدگی و سقط جنین
همان‌طور که اشاره کردیم گاهی قبل از اینکه فرد متوجه شود باردار بوده، جنین او سقط می‌شود. از طرفی علائم سقط تا حدود زیادی شبیه قاعدگی است و با خونریزی و درد شکم مشخص می‌شود اما چطور می‌توان این دو را تمایز داد؟ در این باره می‌توان به کمک نشانه‌هایی متوجه شد که این خونریزی و درد ناشی از سقط است یا قاعدگی:
- مشخصات: دردی که مدام شدیدتر شده و به کمر و شکم منتشر می‌شود؛ همچنین دفع لخته‌های نسبتاً بزرگ و مایعات نشان از سقط است.
- زمان: اگرچه علائم مشابه است، اما وقتی فاصله بین دو قاعدگی به ۸ هفته می‌رسد، در صورت خون ریزی باید به سقط جنین شک کرد.
- طول علائم: علائم نسبت به قاعدگی بیشتر طول کشیده و همچنان شدیدتر می‌شود.
در صورتی که خونریزی شدید بوده و فرد به سقط مشکوک باشد، باید در اولین فرصت با پزشک تماس بگیرد.
احتمال سقط با توجه به سن جنین
همان‌طور که اشاره کردیم، سه ماه اول حاملگی حساس‌ترین زمان از نظر خطر سقط جنین است. البته بعد از هفته ششم این خطر کمی کمتر شده و در هفته‌های ۱۳ تا ۲۰ احتمال سقط جنین به حداقل خود می‌رسد؛ اما باید دقت داشت احتمال سقط هرچقدر هم پایین باشد باید با رعایت رژیم غذایی و سبک زندگی سالم خطر سقط جنین را به حداقل رساند.
آمار سقط جنین
آمار و ارقام نشان می‌دهند که حدود ۱۰ درصد خانم‌هایی که حاملگی آن‌ها تائید شده، جنین خود را از دست می‌دهند. اگرچه دلیل سقط در اغلب موارد ناشناخته باقی می‌ماند، اما کلینیک مایو که یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های درمانی و بهداشتی ایالات متحده است، اذعان داشته که تقریباً نصف سقط‌ها به دلیل اختلالات ژنتیکی است.
همچنین مدعی است که افزایش سن مادران تأثیر مستقیم و مطلقی روی احتمال سقط شدن جنین دارد بدین صورت که احتمال سقط در خانم‌های ۳۵ ساله ۲۰ درصد، در خانم‌های ۴۰ ساله ۴۰ درصد و در خانم‌های ۴۵ ساله حتی به ۸۰ درصد هم می‌رسد. البته باید دقت شود سقط جنین به معنای ناباروری نیست و ۸۷ درصد خانم‌ها پس از سقط شدن جنین اول به راحتی می‌توانند دوباره بچه دار شوند و خوشبختانه احتمال سه بار سقط جنین پشت سر هم یا بیشتر، فقط یک درصد است.
خطر سقط جنین
اگرچه سقط جنین در مواردی غیر قابل اجتناب است اما عواملی هم وجود دارد که احتمال سقط جنین را بسیار بالا برده و در عین حال به راحتی قابل کنترل هستند:
- آسیب و صدمه فیزیکی
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و تشعشعات
- مصرف دارو‌های ممنوع
- مصرف بیش از اندازه کافئین
- سیگار کشیدن
- بیماری‌های مزمن و کنترل نشده مثل دیابت و فشار خون بالا
- مشکلات رحم یا سرویکس
یکی دیگر از عوامل هم سن مادر است. احتمال سقط در خانم‌های مسن به مراتب بیشتر از خانم‌های جوان است. از طرفی هم بعضی از خانم‌ها نگران این مسئله هستند که سقط جنین به معنای ناباروری باشد اما همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، به هیچ وجه این گونه نیست و بارداری پس از سقط جنین کاملاً امکان پذیر است.
انواع سقط جنین
سقط انواع مختلفی دارد. با توجه به این که جنین شما چند هفته است و اینکه علائم به چه شکل باشد، ممکن است یکی از این انواع سقط جنین رخ دهد.
- سقط کامل: جنین به‌طور کامل سقط شده و لایه‌ها و بافت‌های تشکیل شده از بین رفته و دفع می‌شوند.
- سقط ناقص: بعضی از بافت‌های حاملگی یا جفت از بین رفته و دفع می‌شوند اما بعضی از آن‌ها داخل رحم باقی می‌مانند.
- سقط فراموش شده: نطفه بدون اینکه مادر متوجه شود، سقط می‌گردد.
- تهدید به سقط: خونریزی و درد شکم نشان از یک سقط قریب‌الوقوع می‌دهند.
- سقط اجتناب ناپذیر: این نوع از سقط با خونریزی، درد شدید و شل شدن عضله سرویکس همراه است که غیر قابل اجتناب است.
- سقط به دلیل عفونت: جنین به دلیل عفونت داخل رحم سقط می‌شود.
پیشگیری از سقط جنین
اگرچه که تمامی سقط‌ها قابل پیشگیری نیستند، اما با رعایت نکات بسیار ساده‌ای می‌توانید بارداری بسیار کم خطرتری داشته باشید:
- مراقبت‌های صحیح قبل از بارداری و قبل از زایمان
- عدم مصرف دارو‌های غیر مجاز و الکل و سیگار در دوران بارداری
- داشتن وزن متناسب قبل از بارداری
- رعایت بهداشت فردی، شستن دست‌ها و دوری از افراد بیمار برای پیشگیری از عفونت
- محدود کردن مصرف کافئین روزانه به کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز معادل دو فنجان قهوه یا سه فنجان چای
- ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که توسط پزشک یا خانه بهداشت تجویز می‌شود را به‌طور منظم و کامل مصرف کنید
- رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم با مقادیر بالا میوه و سبزیجات
سقط جنین‌های دو قلویی
دو قلو بودن جنین در صورتی اتفاق می‌افتد که یا دو تخمک با هم بارور شده باشند که در این حالت دو قلوها غیر همسان خواهند بود، یا اگر نطفه دو قسمت شده و هرکدام جداگانه تکامل یابند که در این حالت دو قلوها همسان می‌شوند.
از آنجایی که احتمال مشکلاتی مثل تولد نوزاد نارس، پره اکلمپسی و سقط در موارد دو قلویی یا چند قلویی بیشتر است، باید این مادران تحت نظارت و مراقبت بیشتری باشند. از طرفی هم سندرمی به نام «سندرم غیب شدن دوقلوها» وجود دارد که در آن خانمی که دو قلو باردار بوده، بعد از مدتی در سونوگرافی و عکس برداری‌هایی که انجام می‌شود فقط یک جنین دیده می‌شود. در غالب موارد یکی از جنین‌ها توسط جفت باز جذب شده و به مراحل تکامل بعدی نمی‌رسد. اگر این سندرم در مراحل اول بارداری رخ دهد، دیگر قابل تشخیص نخواهد بود که در ابتدا نوزاد دیگری هم وجود داشته.
درمان سقط جنین
درمان با توجه به نوع سقط انجام می‌شود. اگر هیچ بافتی داخل رحم نمانده باشد (سقط کامل)، هیچ درمانی نیاز نیست؛ اما اگر بافتی داخل رحم مادر مانده باشد، یکی از این موارد برای درمان انجام می‌شود:
- انتظار تحت نظارت: در این حالت باید منتظر ماند تا بافت‌های باقی مانده به‌صورت طبیعی از راه واژن خارج شوند.
- مصرف دارو: برای کمک به خروج بافت‌های باقی مانده، دارو‌های خاصی تجویز می‌شود.
- جراحی: در این حالت با عمل جراحی تمامی بافت‌های باقی مانده خارج می‌شود.
خوشبختانه تمامی این روش‌ها بسیار کم خطری هستند و می‌توانید با پزشکتان مشورت کرده و هرکدام را که ترجیح دادید انتخاب کنید.
ترمیم جسمانی
ترمیم بافت‌های بدن و برگشتن به حالت طبیعی، به سن جنین قبل از سقط بستگی دارد. هرچه جنین بیشتر رشد کرده باشد، مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا بدن به حالت طبیعی خود بازگردد. بعد از سقط ممکن است همچنان علائمی مثل لکه بینی و درد و گرفتگی شکم داشته باشید. از طرفی، هورمون‌های بارداری تا چندین ماه داخل خون می‌مانند و قاعدگی بعد از ۴ الی ۶ هفته دوباره شروع می‌شود.
اقدامات بعد از سقط جنین
سقط شدن جنین خصوصاً در مواردی که جنین بیشتر رشد کرده، برای بسیاری از خانم‌ها بسیار چالش برانگیز و سخت است. مشکلاتی اعم از بی خوابی و انواع مشکلات خواب، کسل بودن و گریه کردن‌های مکرر در یک دوره بعد از سقط شدن جنین بسیار شایع است. اگر احساس کردید نیاز دارید با کسی صحبت کنید، می‌توانید از همسر یا دوستان خود کمک بگیرید.
- اگر برای کودک آینده خود لباس یا هر وسیله دیگری تهیه کرده‌اید، آن‌ها را در انباری یا یک جای مناسب و دور از دید نگه دارید تا در موقعیت مناسب، دوباره آن‌ها را بیرون بیاورید.
- در مواردی انجام دادن یک کار نمادین می‌تواند به بعضی از خانم‌ها کمک کند مثل کاشتن یک درخت
- همچنین روان شناسان و مشاورین خانواده می‌توانند به شما در امر سوگواری و کنار آمدن با احساس گناه، غم از دست دادن یا افسردگی کمک شایانی بکنند.
بارداری مجدد
به دنبال یک سقط ناخواسته، بهتر است تا زمانی که از لحاظ جسمی و روحی آماده نشده‌اید، برای بارداری مجدد اقدام نکنید. در غالب موارد سقط فقط یک بار رخ می‌دهد اما اگر ۲ یا چند با پشت سر هم سقط رخ دهد، آزمایشات لازم برای تشخیص دلیل ضروری است مثل:
- آزمایش خون برای تشخیص اختلالات هورمونی
- آزمایشات ژنتیکی با استفاده از نمونه خون یا بافت
- معاینات لگن و رحم
- سونوگرافی
