ابتلا به عفونت‌های ویروسی مجاری تنفسی فوقانی که با اصطلاح عمومی سرماخوردگی شناخته می‌شود، از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که دست کم یکی دو بار در سال، بیشتر افراد را مبتلا می‌سازد و برای چند روز هم که شده، فعالیت‌های روزمره را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. در این مقاله از کابان مگ قصد داریم که با تکیه به نسخه‌های بزرگان طب سنتی چون حکیم عقیل خراسانی، خیراندیش و روازاده به بررسی درمان خانگی انواع سرماخوردگی با داروهای گیاهی در طب سنتی بپردازیم.
سرماخوردگی از دیدگاه طب سنتی
عامل اصلی این بیماری، گروهی از ویروس‌های مجاری تنفسی فوقانی هستند ولی در درصد اندکی از مبتلایان، افزوده شدن عفونت‌های باکتریایی سبب تغییر الگوی بیماری در روزهای پس از ابتلا می‌گردد که بە طبع درمان هرکدام متفاوت است. در این مقاله به طور خلاصه به مبانی تشخیصی و درمان‌های کاربردی این بیماری از دیدگاه طب سنتی ، داروهای گیاهی و اصلاح سبک زندگی ایران پرداخته ایم.
تشخیص و درمان خانگی سرماخوردگی در طب سنتی ایران
در مکتب طب سنتی محور اصلی علائم و پیگیری روند درمان خانگی سرماخوردگی بر اساس نوع ترشحات مجاری تنفسی فوقانی تنظیم می‌شود. بر اساس تعریف منابع طب سنتی، منشأ اصلی این ترشحات مغز است و آنچه از مسیر بینی و چشم خارج می‌شود، «زکام» نام دارد. لازم است اینجا اشاره‌ای به «نزله» داشته باشیم که در واقع ترشحاتی هستند که به حلق و مجاری تنفسی تحتانی و… ریخته می‌شوند. منابع طب سنتی ایران، ترشحات نزله‌ای را در دو گروه کلی گرم و سرد قرار داده‌اند.
نزله گرم در سرماخوردگی چیست؟
علامت‌های ذکرشده در نزله گرم، بیشتر با علائم سرماخوردگی متناسب است و شامل ترشحات رقیق و آبکی بینی و حلق، سوزش و خارش گلو و حلق، سرخی چشم‌ها، التهاب حلق و گرفتگی بینی و صدا است. در ادامه به بررسی مهم‌ترین راه‌های درمان خانگی سرماخوردگی و نزله گرم بر اساس نسخه‌های طب سنتی پرداخته شده است.
درمان خانگی نزله گرم سرماخوردگی در طب سنتی
اصل درمان خانگی در نزله‌های گرم و سرد، به قوام آوردن خلط و ترشحات و آماده کردن آن‌ها برای دفع است. به این معنا که با تدابیر و داروهای مناسب، خلط رقیق را غلیظ و خلط غلیظ را رقیق نماییم. با این توضیح مشخص است که باید تدابیری به کار برد که در روزهای نخست سرماخوردگی که خلط رقیق است، آن را غلیظ نماییم و برعکس در روزهای نهایی یا هنگام بروز عوارضی چون سینوزیت چرکی و وجود اخلاط غلیظی که دفع آن‌ها مشکل است، باید با تدابیر و داروهای مناسب خلط را رقیق و آماده دفع نمود. به طور کلی دستورات درمان نزله گرم در طب سنتی شامل موارد زیر است که داروهای گیاهی نقش مهمی در آن دارند.
- بهتر است غذای اصلی در سه روز نخست، تنها سوپ جو رقیق با حبوبات بسیار اندک و سبزیجات فراوان باشد و تلاش گردد معده سبک نگاه داشته شود. در این زمان خوردن غذاهای سنگین به‌ویژه گوشت، به شدت منع شده است.
- از مصرف آب خالی به‌ویژه آب سرد اجتناب گردد. با توجه به اینکه آش جو ذکرشده، بسیار رقیق و آبکی است، مایعات مورد نیاز بدن را به خوبی تأمین می‌نماید.
- مصرف حریره تهیه شده از آب، سبوس گندم، نشاسته، کتیرا، روغن بادام و شکر و همچنین مصرف مغز بادام، روغن بادام شیرین و کره گاو توصیه شده است.
- روغن‌های با طبع سرد مانند روغن بنفشه و روغن کدو، در بینی چکانده شود.
- برای درمان خانگی سرماخوردگی بر اساس طب سنتی اگر میزان ترشحات و رقّت آن زیاد بود، می‌توان سبوس گندم را در سرکه خیسانید و خشک شده را دود کرد و دود آن را استنشاق نمود. همچنین دود کافور در کم کردن ترشحات مذکور مفید است، ولی باید دقت نمود این دستور مربوط به حالات شدید و جهت کنترل نسبی شرایط حاد است وگرنه ترشحات مذکور باید قوام یافته و از بدن خارج شوند.
- در صورت ریزش زیاد ترشحات به حلق، غرغره کردن آب انار یا آب عدس (آبی که عدس در آن پخته شده) یا پوست و تخم خشخاش یا ترکیبی از آن‌ها مفید است.
- استحمام با آب ولرم در نزله گرم مفید است.
- جهت کنترل سرفه‌های خشک، همه اقدامات بالا بسیار مفید است. در صورت نیاز، یک قاشق غذاخوری به دانه را در یک لیوان آب بخیسانید تا حالت ژله‌ای پیدا کند و هر دو ساعت یک قاشق غذاخوری از آن را به تدریج بخورید و دانه‌های به را در دهان نگه دارید و لعاب آن را قورت دهید.
- تلاش کنید به صورت طاق باز نخوابید بلکه به پهلو خوابیده و زیر سر خود را هم بالا نبرید تا ترشحات از بینی دفع شده و کمتر به مجاری تنفسی پایینی ریخته شود.
نزله سرد در سرماخوردگی چیست؟
علامت‌های نزله سرد، بیشتر با علائم مزمن شدن و عوارض سرماخوردگی مانند سینوزیت، برونشیت باکتریایی و… تطابق دارد و مهم‌ترین این علائم وجود ترشحات غلیظ و لزج است که به سختی از مجاری تنفسی جدا می‌شود و می‌تواند بیشتر به رنگ سفید و کمتر به رنگ‌های زرد و سبز و تیره باشد. همچنین فرد، دچار سنگینی بدن و کسالت و به‌ویژه سنگینی سر، گرفتگی بینی، صدای تودماغی است که بیشتر با کاهش حس بویایی و چشایی و کمتر با احساس بو و مزه عفونت و دود همراه است. درمان خانگی سرماخوردگی نزله سرد بر اساس طب سنتی و داروهای گیاهی در ادامه بحث شده است.
درمان خانگی نزله سرد سرماخوردگی در طب سنتی
درمان در این نوع نزله تا حد زیادی با نزله گرم متفاوت است و عموماً بر رقیق نمودن و دفع خلط غلیظ استوار است. از تدابیر و داروهای گیاهی مهمی که باعث پخته شدن خلط غلیظ و آمادگی آن برای دفع می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- پوشانیدن سر و حتی گرم نمودن آن با حوله گرم یا کیسه‌ای که در آن ارزن گرم شده ریخته باشند.
- نوشیدن جوشانده‌ای از شوید، بابونه، بومادران، آویشن و مرزنجوش. همچنین می‌توان از صاف کرده این جوشانده به صورت نیم گرم بر سر ریخت یا استنشاق نمود. هر ۶ ساعت، یک قاشق غذاخوری از مخلوط نیم کوب مجموع داروها، در دو لیوان آب جوشانده شود و پس از صاف کردن استفاده گردد.
- خوردن جوشانده‌ای از زوفا، ریشه شیرین بیان و انجیر نیز جهت نرم کردن سینه و طبع مفید است. هر ۸ ساعت، یک قاشق غذاخوری از مخلوط نیم کوب داروها با ۵ عدد انجیر، در یک و نیم لیوان آب جوشانده شده، پس از صاف کردن، استفاده گردد.
- جهت رفع گرفتگی بینی، روغن‌های محلّل مانند روغن مرزنجوش، بابونه و شوید در بینی بچکانند و حتی در برخی منابع اشاره شده که بدن و به‌ویژه دست و پاها، اطراف ناف و نشیمن‌گاه را با این روغن‌ها روغن مالی نمایند.
- غذاهای سبک میل شود و به‌ویژه حریره‌ای از سبوس گندم، مغز بادام و عسل تهیه و میل شود.
- از خواب زیاد به‌ویژه خواب وسط روز و پس از غذا و حمّام اجتناب گردد.
- برای درمان خانگی سرماخوردگی نزله سرد بر اساس طب سنتی از رفتن به حمّام تا زمانی که علائم پخته شدن خلط و تسهیل دفع آن ظاهر نشده، اجتناب گردد. ولی پس از ظهور این علائم، رفتن به حمام یاریگر درمان است. دقت شود در مباحث طب سنتی ایران، هر گاه بحث حمام مطرح می‌گردد، منظور حمام‌های قدیم است که فرد دست کم نیم ساعت در فضای کاملاً گرم و مرطوب یا کاملاً خشک قرار گیرد تا رطوبت‌های اضافی بدن تحلیل رود. مصداق قابل تطابق امروزی چنین حمامی، استفاده از سونا است.
- از خوردن آب به‌ویژه آب سرد جدا خودداری شود و در صورت تشنگی، مقداری آب گرم که با کمی گلاب و شکر مخلوط شده، میل شود.
نزله گرم و سرد
روند تکاملی بیماری سرماخوردگی از روزهای نخستین تا روزهای پایانی بهبود یا تا بروز عوارض آن چون سینوزیت حاد یا مزمن یا پنومونی، دارای علائمی متفاوت است و از دیدگاه مکتب طب سنتی، تشخیص‌ها و درمان‌های متفاوتی نیز دارد. بیشتر محصولات ارائه شده در پیشخوان داروخانه‌ها که با عنوان فراورده‌های گیاهی در این زمینه عرضه می‌گردند در درمان نزله سرد کاربرد بیشتری دارند و چه بسا در نزله گرم اثر تشدیدکننده علائم داشته باشند. توصیه می‌گردد پزشکان علاقه‌مند به درمان با داروهای گیاهی با توجه به اصول تشخیص و درمان در طب سنتی هر کدام از داروهای عرضه شده را با رعایت سیر علائم بیمار تجویز نمایند تا نتیجه بهتری از مصرف داروهای گیاهی و درمان خانگی نصیب بیماران محترم گردد.
سخن آخر
در این مقاله به بررسی جامعه سرماخوردگی و انواع آن پرداخته شد. انواع سرماخوردگی یا همان نزله گرم و سرد همان‌طور که علائم مختص به خود را دارند، متعاقباً روش‌های درمان خانگی و داروی گیاهی مربوطه آن‌ها نیز در طب سنتی متفاوت است. در تشخیص انواع سرماخوردگی از یکدیگر و راه‌های درمانی به کار رفته بیشتر دقت کنید.
در بخش نظرات می‌توانید تجربیات خود را از درمان خانگی سرماخوردگی با طب سنتی و داروهای گیاهی با دیگر خوانندگان و برای راهنمایی بهتر آن‌ها در میان بگذارید. در هر صورت مطلب را اگر پسندیده‌اید حتماً آن را با دوستان خود به اشتراک گذارید.
