شب ادراری پدیده ناخوشایندی است که افراد بسیاری در سنین کودکی و پیری درگیر خود می کند. این پدید در اثر دلایل و عوامل مختلفی ایجاد می شود. شب ادراری در بزرگسالان شاهت ها و تفاوت هایی بروز آن در کودکان دارد. در این مقاله از کابان مگ به طور مفصل به دلایل و راه های درمان پزشکی و سنتی این عارضه می پردازیم.
شب ادرای در بزرگسالان
اگرچه که شب ادراری بیشتر در کودکان شایع است به طوری که یک چهارم کودکان در زمان خواب جایشان را خیس می‌کنند (منبع)، اما در ۱ الی ۲ درصد بزرگسالان نیز احتمال شب ادراری وجود دارد. البته حدس زده می‌شود آمار این اختلال بیشتر از این مقدار باشد اما چون بسیاری از بزرگسالان از این واقعه خجالت می‌کشند، از بیان آن و مراجعه به پزشک خودداری می‌کنند.
باید خاطر نشان کنیم در صورتی که یک بار این اتفاق افتاده، احتمالاً تصادفی بوده و هیچ مشکل خاصی ندارید، اما در صورتی که مکررا هنگام خواب جایتان را خیس می‌کنید، ممکن است نشان از بیماری دیگری باشد که باید برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید. اما این بیماری‌ها کدم‌اند و درمانشان چیست؟
دلایل احتمالی شب ادراری بزرگسالان
شب ادراری در افراد مسن و پا به سن گذاشته به دلایل مختلفی رخ می دهد. در ادامه مطلب سعی می کنیم که به مهمترین این عوامل اشاره ای داشته باشیم.
مشکلات هورمونی
هورمون ضد ادراری (ADH)، هورمونی است که باعث تغلیظ بیشتر ادرار و کاهش مقدار آن می‌شود. میزان ترشح این هورمون در شب‌ها و زمان خواب بیشتر است تا ادرار دفع نشود و خواب راحتی داشته باشید. در صورتی که میزان تولید این هورمون کم باشد یا بدن نسبت به آن حساسیت کافی را نداشته باشد، حجم ادرار افزایش‌یافته و احتمال دفع ناخواسته آن در زمان خواب بالا می‌رود. با آزمایشات خون می‌توان مقدار این هورمون را اندازه‌گیری کرد؛ در صورتی که کم باشد، شکل مصنوعی هورمون تحت عنوان «دزموپرسین» در قالب دارو مصرف می‌شود.
کوچک بودن مثانه
البته این یک اصطلاح است و اندازه مثانه درواقع طبیعی است اما به‌محض اینکه میزان کمی ادرار داخل آن جمع می‌شود، احساس دفع به فرد دست داده و توانایی مثانه در نگه‌داری ادرار کم است. احتمال دفع ناخودآگاه ادرار در حین خواب، با مثانه کوچک بسیار زیاد است و کنترل آن دشوار. درمان مثانه کوچک به این صورت است که در هر بار که احساس دفع به شما دست داد، به مدت ۱۰ دقیقه ادرار را نگه‌دارید بعد دستشویی بروید. کم کم این ۱۰ دقیقه را افزایش داده و به نیم ساعت تا یک ساعت برسانید.
مثانه بیش فعال
عضلاتی که دفع ادرار را کنترل می‌کنند، «دترسور» نام دارند. وقتی این عضلات شل باشند مسیر دفع بسته‌شده و ادرار دفع نمی‌شود. برای دفع ادرار این عضلات منقبض شده و مجرای دفع را باز می‌کنند. حالا فرض کنید این عضلات هر وقت دلشان خواست منقبض شوند! در این صورت مثانه به‌اصطلاح بیش‌فعال شده و کنترل ادرار تقریباً ناممکن می‌شود. این حالت معمولاً به دلیل مشکلات عصبی در انتقال پیام از مغز به مثانه، یا خوردن مواد محرک مثل الکل، کافئین یا بعضی داروها به وجود می‌آید.
بیشتر بخوانید: مثانه پرکار یا بیش فعال چیست؟ علل، نشانه ها و درمان آن
سرطان
وجود تومورهای سرطانی باعث ایجاد اختلال در کارکرد سیستم ادراری و ایجاد انسداد و از این دست مشکلات گردد. یکی از این مشکلات شب ادراری است که در صورت عدم تضعیف یا درمان تومور، به قوه خود باقی خواهد ماند.
بیماری دیابت
با بالا رفتن قند خون، کلیه برای اینکه این حجم از قند را مدیریت کند، در بعضی موارد قسمتی از این قند را در ادرار دفع می‌کند به همین دلیل، برای رقیق‌تر کردن ادرار، آب بیشتری لازم بوده و حجم ادرار بیشتر می‌شود که به این وضعیت دیابت شیرین میگویند. در افراد مبتلا به دیابت شیرین، چون حجم ادرار بالاست، آمار شب ادراری بیشتر خواهد بود و تنها راه درمان آن، کنترل قند خون از طریق رژیم غذایی، تغییر سبک زندگی و مصرف دارو است.
بیشتر بخوانید: بهترین راه های طبیعی پیشگیری از دیابت نوع ۱ و ۲ در بزرگسالان و کودکان
وقفه تنفسی حین خواب
در این حالت، در زمان خواب تنفس مکرراً قطع‌شده و دوباره ادامه می‌یابد که باعث تداخل در خواب می‌شود. مطابق تحقیقات انجام شده، احتمال شب ادراری در افرادی که وقفه تنفسی دارند، ۷ درصد است که با تشدید علائم بیماری، احتمال شب ادراری هم بالا می‌رود (منبع). درمان وقفه تنفسی بدین صورت است که با اعمال فشار مداوم راه هوایی که توسط دستگاه مخصوص انجام می‌شود (یک چیزی مثل فوت کردن داخل دهان فرد)، علائم بیماری کاهش‌یافته و احتمال شب اداری نیز کم می‌شود.
بیشتر بخوانید: رابطه میان خروپف و وقفه تنفسی یا آپنه
مصرف برخی از داروهای شیمیایی
بعضی از انواع داروها مثل خواب‌آورها و ضد جنون‌ها، باعث افزایش انقباضات مثانه و شب ادراری می‌شوند. اگر با مصرف کردن دارویی کنترل ادرار در شب برایتان دشوار است، بهتر است از پزشکتان بخواهید داروی جدیدی را جایگزین داروی فعلیتان کند و اگر دارو جایگزینی ندارد، باید سبک زندگی‌تان را تغییر دهید مثلاً شب یکی دومرتبه بیدار شده و دستشویی بروید.
ژنتیک و ارث
جالب است بدانید شب ادراری تا حدود زیادی ارثی است (منبع). مشخص نیست که کدام ژن مسئول بی‌اختیاری ادرار در حین خواب است اما اگر والدینتان چنین شرایطی را به‌صورت طولانی مدت تجربه کرده باشند، به احتمال زیاد شما هم به آن دچار خواهید شد. در صورتی که مشخص شود عامل شب ادراری ارثی است، درمان به‌صورت رفع علائم، تغییر سبک زندگی و مصرف دارو خواهد بود.
مشکلات عصبی
بیماری‌های عصبی مانند ام اس، صرع و پارکینسون باعث ایجاد مشکل در فرستادن پیام از مغز به مثانه می‌شوند که در مواردی منجر به دفع ناخواسته ادرار در زمان خواب می‌شود. کنترل این بیماری‌ها باعث رفع شب ادراری هم می‌شود اما اگر شب ادراری مقاوم به درمان باشد، داروهای خاصی برای کنترل آن تجویز می‌شود.
انسداد یا تنگی مجاری ادراری
اجسامی مثل سنگ‌های کلیه یا مثانه و تومورها، باعث انسداد مجاری ادراری می‌شوند. در ادامه با انبار شدن ادرار و ایجاد فشار زیاد، در هنگام خواب نشت ادرار و ناتوانی در کنترل آن محتمل است. همچنین در مواردی سنگ‌ها یا تومورها با تحریک عضلات دترسور، باعث انقباض آن‌ها و دفع ناخواسته ادرار می‌شوند. در مواردی با تکه‌تکه کردن سنگ‌ها یا شیمی‌درمانی و تضعیف غده سرطانی، می‌توان به‌راحتی این شب ادراری‌ها را کنترل کرد.
عفونت مجاری ادراری
در عفونت مجاری ادراری، حجم ادرار افزایش‌یافته و با التهاب مثانه، احتمال بی‌اختیاری ادرار بالا می‌رود. همچنین یکی از قسمت‌های درمان عفونت مجاری ادراری، مصرف زیاد آب برای دفع عفونت است. در صورتی که داروهای آنتی‌بیوتیک تجویزشده توسط پزشکتان را به‌صورت منظم مصرف کنید، عفونت رفع شده و دیگر اثری از بی‌اختیاری یا دفع ناخواسته ادرار در زمان خواب نخواهد بود.
بیشتر بخوانید: عفونت مجاری ادرار چیست؟ راهکارهایی برای پیشگری و درمان آن
مشکلات ساختاری و آناتومیکی
کلیه‌ها وقتی ادرار را تولید کردند، از طریق مجرایی به سمت مثانه رفته و از آنجا از طریق پیشاب‌راه دفع می‌شود. هرگونه انسداد، تنگی، پیچ‌خوردگی و اختلالی در این مسیر باعث بروز مشکلات سیستم ادراری مشود که یکی از آن‌ها شب ادراری است. بعضی از این اختلالات از طریق جراحی ترمیم شده و بعضی دیگر با مصرف قرص و تغییر سبک زندگی کنترل می‌شوند.
درمان شب ادراری بزرگسالان
در بزرگ‌سالانی که شبانه به‌صورت ناخواسته ادرار دفع می‌کنند، سه دسته درمان وجود دارد که در ادامه به شرح هرکدام خواهیم پرداخت.
تغییر سبک زندگی برای درمان شب ادراری
از بهترین راه و روش ها برای درمان شب ادراری تغییر و اصلاح سبک زندگی و به عبارتی ترک عادات بد غذایی است که در زیر به چند مورد از آن اشاره شده است.
- ثبت میزان مایعات دریافتی: روی میزان مایعاتی که عصر و شب دریافت می‌کنید حساسیت بیشتری به خرج دهید. سعی کنید صبح و قبل از ظهر نسبت به عصر و شب مایعات بیشتری دریافت کنید و از ساعت ۴ به بعد محدودیت‌هایی برای مصرف مایعات در نظر بگیرید.
- شبانه بیدار شوید: سعی کنید در طول شب یکی دو بار از خواب بیدار شده و دستشویی بروید تا میزان ادرار موجود در مثانه‌تان کاهش یابد. این کار به درمان شب ادراری کمک کرده و میزان ادرار دفع شده را کاهش می‌یابد.
- برنامه دفع ادرار بنویسید: دفع ادرار در ساعات خاص و به‌صورت منظم از انبار شدن مقادیر زیاد ادرار جلوگیری می‌کند. سعی کنید قبل از خواب حتماً دستشویی بروید.
- مواد غذایی محرک نخورید: موادی مثل کافئین، الکل، شیرین کنندههای مصنوعی و کلاً نوشیدنی‌های شیرین باعث تحریک مثانه و دفع مکرر ادرار می‌شوند.
داروهای شب ادراری بزرگسالان
علاوه بر راه حل هایی که برای درمان شب ادرایر می توان در خانه انجتام داد برخی از داروهای شیمایی به صورت قرص در دسترس هستند که می توانند برای درمان استفاده شوند. با توجه به علت شب ادراری، در اغلب موارد یکی یا چند تا از این چهار دسته دارویی تجویز می‌شوند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت
- داروهای آنتیکولینرژیک برای کنترل تحریک مثانه در مثانه‌های بیش‌فعال
- دزموپرسین برای تغلیظ و کاهش حجم ادرار در مواردی که بدن به اندازه کافی هورمون ضد ادراری (ADH) تولید نمی‌کند
- مهارکننده‌های آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز مثل داروی فیناستراید که برای کاهش اندازه پروستات بزرگ‌شده تجویز می‌شود
جراحی برای درمان شب ادراری در بزرگسالان
جراحی نیز از روش های درمان شب ادراری در بزرگسالان استک این روش شامل موارد مختلفی می شود که در زیر به چند حالت از آن اشاره شده است.
- تحریک اعصاب ساکرال: طی این فرآیند، دستگاه کوچکی در قسمت کمر تعبیه می‌شود که با فرستادن پیام‌هایی، از انقباض بیش از حد عضلات مثانه پیشگیری می‌کند.
- بزرگ کردن مثانه: در این جراحی، با شکافتن مثانه، قسمتی از عضلات روده به آن پیوند زده می‌شود که باعث افزایش حجم مثانه شده و حجم بیشتری را در طول شب در خود جای می‌دهد.
- حذف عضلات دترسور: در صورتی که بعضی از این عضلات طی جراحی خارج شوند، کنترل دفع ادرار بسیار راحت‌تر می‌شود.
- بازگشت اعضای داخل لگنی: در بعضی از خانم‌ها، قسمت‌هایی از اعضای شکمی از جایشان خارج شده و به مثانه فشار می‌آورند. با جراحی می‌توان این اعضا را دوباره در جای صحیحشان قرار داده و این فشار را برداشت.
درمان شب ادراری بزرگسالان در طب سنتی
بر اساس گفته های ابوعلی سینا و همچنین دکتر خیراندیش، طب سنتی شب ادراری در بزرگسالان را سردی مثانه به دلیل تجمع سردی در کل بدن یا بخش هایی از بدن می داند. اگر فرد شب ها و روزهایی که سردی می خورد و دچار شب ادراری می شود پس یعنی کل بدن بیمار سرد است. در صورتی که در هر صورت چه سردی بخورد و چه نخورد دچار شب ادراری شود پس در این صورت سردی موضعی است.
سردی مثانه دلایل مختلفی مانند خوردن مواد غذایی سرد دارد. برای مثال بیشتر لبنیات دارای طبعی سرد هستند پس باید چند ساعت قبل از خواب مصرف شوند. در هر صورت درمان آن تلاش برای گرم کردن بدن یا همان مثانه است. برای درمان بهتر است به دو روش زیر عمل کنید.
- مالیدن روغن گل سرخ یا روغن کنجد به زیر شکم، پهلو و کمر البته روغن زیتون هم بسیار می تواند مفید باشد.
- خوردن غذاهای گرم مزاج از جمله میوه و سبزی
- جوشانده هل به مدت ۶۰ روز و شیرین کردن آن با نبات خوب است.
- مالیدن پیاز رنده شده در ترکیب با مقدار کمی دارچین و نمک هم به مدت ۱۵ دقیقه
برای درمان شب ادراری به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای این که بتوانید به روش اصولی شب ادراری در بزرگسالان را تشخیص داد و نسبت به درمان آن اقدام کرد بهترین راه مراجعه به پزشک مربوطه است. بسیاری در انتخاب تخصص پزشک اشتباه می کنند و در طول فرآیند درمان به مشکل بر می خورند. توجه داشته باشید که برای درمان شب ادراری در بزرگسالان باید به یک اورولوژیست یا پزشک با تخصص اورولوژی مراجعه کنید.
سخن آخر
اگر اخیراً مبتلا به شب ادراری شده‌اید، سعی کنید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. دلیلی برای خجالت نیست و ممکن است علامتی از بیماری‌ای باشد که نیاز به درمان دارد. پزشک از شما سؤالاتی در مورد سابقه خانوادگی، داروهایی که مصرف می‌کنید، علائم و جراحی‌های سابق که انجام داده‌اید می‌پرسد و با انجام آزمایشات و عکس برداری، به مشکل شما پی برده و نسبت به درمان آن اقدام می‌کند.
