بازار روغنهای اساسی روز به روز در حال گرمتر شدن است و حالا این نگرانی در ذهن محققین ریشه دوانده که آیا این روغنها برای مصرف عموم بی خطر است؟ بسیاری از مصرف کنندگان که از این روغنهای بسیار غلیظ گیاهی برای سلامتی، زیبایی و پاکیزگی استفاده میکنند از خطرات بالقوه آنها نا آگاه هستند. در این مقاله از کابان مگ نکات مهمی در مورد نحوه انتخاب روغن مناسب، روشهای صحیح مصرف، روغنهای گیاهی مفید و مضر و اقدامات لازم در زمان بروز حساسیت ارائه شده است.
خطرناک بودن یا نبودن روغنهای اساسی
اینکه یک نوع روغن اساسی خاص برای شما بی خطر باشد یا خطرناک به عوامل زیادی بستگی دارد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- سن
- بیماریهای زمینهای
- داروهایی که مصرف میکنید
در زمان انتخاب روغن باید به این موارد نیز دقت کنید.
- ترکیبات شیمیایی و درصد خلوص
- نحوه مصرف
- مدت زمان مصرف
- دوز و میزان مصرف
نکات مهم در مورد مصرف موضعی روغنهای اساسی و گیاهی
بسیاری از افراد از روغنهای اساسی برای سلامتی و زیبایی پوست و تسکین درد به صورت موضعی استفاده میکنند اما آنچه نمیدانند این است که در صورتی که این روغنها به درستی تجویز و مصرف نشوند، منجر به تحریک و حساسیتهای پوستی میشوند.
حتی بعضی از روغنها در صورتی که از طریق پوست جذب بدن شوند، کاملاً سمی هستند و روغنهایی مثل روغن پرتقال، لیموشیرین و لیموترش در صورتی که در معرض آفتاب قرار گیرند حالت سمی پیدا میکنند.
رقیق سازی روغنهای گیاهی
قبل از مصرف روغنهای اساسی باید آنها را رقیق کنید تا پوست شما نسبت به آن حساسیت نشان ندهد. به عنوان یک قاعده کلی، غلظت روغنهای اساسی باید پایینتر از ۵ درصد باشد. برای رسیدن به غلظت یک درصد میتوانید ۶ قطره روغن اساسی را به ۲۸ گرم روغن حامل (مثل روغن زیتون) اضافه کنید. البته استانداردهای غلظت با توجه به سن و وضعیت جسمانی متفاوت خواهند بود.
همانطور که اشاره کردیم رقیق کردن روغنهای اساسی بسیار راحت بوده و میتوانید مقدار کمتری روغن را برای یک محدوده بزرگ از پوست به کار ببرید. در مورد روغنهای حامل هم بگوییم که روغنهای حامل در واقع روغنهای گیاهی هستند و میتوانید از هر نوع روغن گیاهی که خواستید استفاده کنید. این روغنها به روغنهای اساسی کمک میکنند جذب پوست شوند.
آزمایش آلرژی و حساسیت
آزمایش آلرژی در واقع یک آزمایش بسیار ساده است که طی آن برچسبهای کوچکی حاوی یک ماده روی پوست قرار میگیرد تا مشخص شود بدن فرد چگونه به آن ماده واکنش نشان میدهد. برای یک دسته از روغنهای اساسی از این آزمایش استفاده میشود که مراحل آن بدین شکل است.
- قسمت بدون موی ساعد دست خود را به خوبی بشویید.
- به آرامی دست خود را خشک کنید.
- یک پچ حاوی روغن اساسی یا یک گاز استریل را آغشته به مقدار بسیار کمی روغن کنید و روی قسمت شسته شده دست خود بگذارید.
- بعد از ۲۴ ساعت پچ را کنده و محل آن را بررسی کنید.
در صورتی که ناحیه پچ پوستی، قرمز شد، کهیر زد و باد کرد، شما به روغن اساسی حساسیت دارید و نباید آن را مصرف کنید. در صورتی که قبل از ۲۴ ساعت احساس سوزش و درد شدیدی کردید، پچ را کنده و محل آن را با آب گرم و صابون بشویید.
روغنها
روغنهایی که با یا بدون رقیق سازی قابل مصرف هستند در ادامه آورده شدهاند. توجه داشته باشید که مصرف روغنهای خالص و بدون رقیق سازی باید تحت نظر متخصصین باشد.
- روغن بابونه
- روغن سرو
- روغن اکالیپتوس
- روغن لوندر
- روغن درخت چای
- روغن گل رز
- روغن درخت صندل
روغنهایی که حتماً باید رقیق شوند شامل انواع زیر هستند.
- روغن ساحلی
- روغن پوست یا برگ دارچین
- روغن گل میخک
- روغن سنبل هندی
- روغن زیره
- روغن علف لیمو
- روغن شاهپسند لیمویی
- روغن پونه کوهی
- روغن آویشن
نکات مهم در مورد مصرف خوراکی روغنهای اساسی و گیاهی
اصولاً روغنهای اساسی برای مصرف خوراکی طراحی نشدهاند و فقط برای استعمال خارجی هستند. مصرف خوراکی روغنهای اساسی تنها در مواردی ممکن است که تحت آموزشهای پیشرفته قرار گرفته یا مجوز این کار را داشته باشید. همچنین ممکن است افراد متخصص و دارای صلاحیت این روغنها را به صورت خوراکی تجویز نمایند. پس در نظر داشته باشید مصرف خوراکی این روغنها یا استفاده از آنها در دهان، واژن و تمامی غشاهای مخاطی ممنوع است.
نکات مهم در مصرف روغنهای اساسی برای بو درمانی
اثرات بو درمانی در واقع به خوبی مورد تحقیق قرار گرفتهاند و از نظر علمی کاملاً تائید شده است. مطابق آزمایشات صورت گرفته مثلاً بو کردن روغن پرتغال شیرین موجب احساس آرامش و تسکین اضطراب و افسردگی میشود.
بوی این روغنها را میتوانید به صورت مستقیم یا از طریق بخور استنشاق کنید. برای درمان مشکلات تنفسی، بیشتر از استنشاق مستقیم استفاده میشود در حالی که بخور برای تغییر خلق بسیار مناسبتر است. اگر این روغنها را برای بخور تهیه میکنید حتماً این نکات را رعایت فرمایید.
- قبل از بخور گرفتن، روغن را مطابق استانداردها به مقدار لازم رقیق کنید.
- دقت کنید بخور گرفتن باید در یک فضا با تهویه مناسب صورت گیرد.
همچنین پیشنهاد میکنیم به صورت متناوب بخور بگیرید؛ مثلاً نیم الی یک ساعت بخور بگیرید و نیم تا یک ساعت دستگاه را خاموش کنید.
روغنهای بیخطر
بخور بعضی از روغنها برای کودکان و حیوانات خانگی مضر است در حالی که بعضی از روغنها کاملاً بی خطرند که از مهمترین آنهامیتوان به روغنهای زیر اشاره کرد.
- روغن چوب سرو
- روغن ساحلی
- روغن چوب یا برگ دارچین
- روغن گل یا برگ میخک
- روغن آویشن
- روغن نعناع تند
- روغن علف لیمو
مصرف روغنهای اساسی در دوران بارداری
دوران بارداری دوران بسیار حساسی است که مصرف هرگونه دارو یا ترکیبات دارویی ممکن است باعث آسیب جنین شود. در مورد مصرف روغنهای اساسی در دوران بارداری بحث و گفتگو بسیار است. با وجود اینکه بعضی از روغنها فوقالعاده مضر بوده و میتوانند آسیبهای جبران ناپذیری به نوزاد بزنند اما بعضی دیگر از انواع روغنها را میتوان برای ماساژهای قبل از زایمان یا به صورت بخور استفاده کرد. مطابق مطالعات انجام شده بعضی از روغنهای اساسی در کاهش استرس و اضطراب زایمان بسیار مؤثر عمل میکنند.
در صورتی که تصمیم گرفتهاید در دوران بارداری روغنهای اساسی مصرف کنید، این تصمیم را با پزشک یا ماما خود مطرح کنید. بعضی از روغنهای اساسی تحت هیچ شرایطی نباید در دوران بارداری مصرف شود که از دسته این روغنهامیتوان به چند نمونه زیر اشاره کرد.
- روغن کافور
- روغن بذر جعفری
- روغن هیسوپ (زوفا)
- روغن پنیرویال
- روغن ترخون
- روغن گیاه وینترگرین
- روغن گیاه خارا گوش (افسنطین)
مصرف روغنهای اساسی برای شیرخواران و کودکان
کودکان و شیرخواران جزو گروههای پرخطر مصرف داروها هستند و مقادیر و دوز دارو برای این دسته باید بسیار با دقت تنظیم شود؛ اما آیا میتوانیم از روغنهای اساسی برای کودکانمان استفاده کنیم؟ این یکی از بحث برانگیزترین سؤالات در مورد این روغنها است. از آنجایی که شیرخواران و کودکان پوست نازکتری داشته و کبد و سیستم ایمنی آنها هنوز در حال تکامل است، احتمال مسمومیت با روغنهای اساسی در آنها به مراتب بالاتر است.
در زمان استفاده از روغنهای اساسی برای کودکان رعایت استانداردهای ایمنی بسیار حیاتی بوده و قبل از مصرف حتماً باید با پزشک متخصص یا سایر مراقبین سلامت مشورت کنید.
بعد از سن ۲ سالگی میتوان بعضی از روغنهای اساسی با غلظت ۵/۰ الی ۵/۲ درصد را به صورت موضعی یا برای بو درمانی استفاده نمود. دقت کنید غلظت این روغنها برای کودکان بسیار پایینتر است. همچنین:
- مصرف موضعی یا بخور روغن نعناع تند برای کودکان زیر ۶ سال ممنوع است
- مصرف موضعی یا بخور روغن اکالیپتوس برای کودکان زیر ۱۰ سال ممنوع است
این نکته را نیز در خاطر داشته باشید که غلظت یک درصد یعنی ترکیب کردن شش قطره روغن اساسی با ۲۸ گرم روغن حامل. مصرف خوراکی این روغنها برای کودکان بسیار خطرناک است پس باید همیشه آنها را دور از دسترس اطفال نگهداری کنید.
روغنهای خطرناک برای کودکان و نوجوانان
مطابق مطالعاتی که در سال ۲۰۰۷ انجام شده، مصرف موضعی یا بخور روغنهای لوندر و درخت چای در نوجوانان مذکری که هنوز به سن بلوغ نرسیدهاند، منجر به اختلالات هورمونی و بزرگ شدن سینهها میشود. پس باید از مصرف موضعی این نوع روغنها خودداری کرده و مصرف بخور آنها در کمترین مقدار ممکن باشد. مصرف بعضی از روغنها از جمله موارد زیر، چه به صورت موضعی و چه بهصورت بخور برای کودکان اکیداً ممنوع است.
- روغن اکالیپتوس
- روغن رازیانه
- روغن نعناع تند
- روغن رزماری
- روغن گل شاهپسند
- روغن گل وینترگرین
خطرات و عوارض جانبی روغنهای گیاهی پر مصرف
متأسفانه اطلاعات کاملی در مورد عوارض بو درمانی در طولانی مدت در دسترس نیست. مثل اغلب ترکیبات دارویی روغنهای اساسی نیز به احتمال زیاد در طولانی مدت عوارضی خواهند داشت که در ادامه به مواردی از آنها اشاره خواهیم کرد. قبل از اینکه روغنهای اساسی بهطور کامل به یک شاخه از علوم درمانی تبدیل شوند باید عوارض و مضرات آنها بهطور کامل مشخص شود.
- روغن رازیانه: روغن رازیانه اثرات داروهای ضد افسردگی را کاهش داده و اثر داروهای مؤثر روی سیستم عصبی را تقویت میکند؛ یعنی در صورتی که داروهای ضد افسردگی یا مؤثر روی سیستم عصبی مصرف میکنید باید بدانید با مصرف روغن رازیانه باید دوز این داروها مطابق گفته پزشک تعدیل شود.
- روغن ترنج: این روغن باعث حساسیتهای پوستی میشود و در صورتی که آن را رقیق نکنید، ممکن است باعث التهاب غشاهای مخاطی، التهاب شدید پوست، گر گرفتگی صورت، اختلالات بینایی (دوبینی)، حالت تهوع و استفراغ شود.
- روغن لوندر: مصرف موضعی این روغن منجر به اختلالات هورمونی در نوجوانان مذکر نابالغ میشود.
- روغن گل شاهپسند لیمویی: در صورتی که پس از مصرف موضعی این روغن در معرض آفتاب قرار بگیرید، باعث حساسیت پوست نسبت به نور آفتاب و سوختگیهای نسبتاً شدیدی میشود.
- روغن جوز هندی: مصرف موضعی این روغن منجر به حساسیت و سوختگی پوست میشود. مصرف آن بهصورت خوراکی و در غلظتهای بالا منجر به توهم و حتی کما میشود.
- روغن نعناع تند: در موارد مصرف موضعی منجر به حساسیتهای پوستی شده و مصرف خوراکی آن با سوزش سر دل همراه خواهد بود. همچنین در مواردی رعشه و لرزش بدن، تشنج و آسیب کلیهها نیز مشاهده شده است.
- روغن درخت چای: مصرف موضعی منجر به حساسیت پوستی شده و در صورت مصرف خوراکی، باعث احساس گیجی و عدم هماهنگی حرکات بدن میشود. همچنین مصرف خوراکی این روغن در نوجوانان مذکر نابالغ، باعث اختلالات هورمونی میشود.
مواردی که باید قبل از مصرف روغنهای اساسی بدانید
هرچند که روغنهای اساسی طبیعی هستند اما این به معنی بی خطر بودن آنها نیست. پیشنهاد میکنیم قبل از مصرف روغنهای اساسی این سؤالات را از خودتان بپرسید و به دنبال جواب آنها بگردید.
این روغنها را به چه روشی مصرف میکنید؟
روش مصرف روغنهای اساسی برای درمان مشکلات مختلف کاملاً متفاوت خواهد بود. آیا هدف شما تغییر خلق و آرام شدن اعصاب است (بو درمانی)؟ میخواهید با مصرف روغنهای اساسی ضایعات پوستی یا درد را برطرف کنید (مصرف موضعی)؟ یا هدف شما از مصرف این روغنها درمان بیماری خاصی است (مصرف خوراکی یا استنشاقی)؟
آیا روغنی که تهیه کردهاید باید رقیق شود؟
اغلب روغنهای اساسی باید قبل از مصرف رقیق شوند مگر اینکه از روغن خاصی استفاده میکنید که اشاره شده باشد نیاز به رقیق کردن ندارد. متودهای رقیق کردن را قبلاً اشاره کردیم.
آیا روغنهای اساسی باعث حساسیت نسبت به نور آفتاب میشوند؟
روغنهایی که از مرکبات گرفته میشوند، در غالب موارد باعث حساسیت پوست نسبت به نور آفتاب و آفتاب سوختگیهای شدید میشوند. سعی کنید بعد از مصرف موضعی این روغنها در خانه بمانید.
آیا این روغنها با هیچ دارو یا بیماری خاصی تداخل دارند؟
جواب این سؤال مثبت است اما نه همیشه؛ بعضی از روغنهای اساسی که بهصورت استنشاقی مصرف میشوند، با بعضی از داروها تداخل دارند. همچنین بعضی از این داروها باعث تشدید علائم بعضی از بیماریها میشوند.
آیا مصرف روغنهای اساسی در حضور شیرخواران، کودکان و حیوانات خانگی بی خطر است؟
این کاملاً بستگی به روغنی دارد که شما استفاده میکنید که باید بهطور دقیق از بی خطر بودن آن اطمینان حاصل کنید. در نظر داشته باشید که گربهها بسیار حساستر از سگها هستند و روغن اساسی بی خطر برای سگ ممکن است برای گربه سمی باشد. تا حد امکان از بخور دادن روغنهای اساسی در محیطهای عمومی خودداری کنید.
آیا خوردن روغنهای اساسی مجاز است؟
تقریباً تمامی روغنهای اساسی حتی آنهایی که برای استنشاق و مصرف موضعی کاملاً بی خطر هستند، در صورت مصرف خوراکی سمی خواهند بود. حتی بعضی از انواع آن مثل روغن وینترگرین میتوانند کشنده باشند.
نکتههایی برای احتیاط بیشتر
روغنهای اساسی را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگه دارید. اینکه فقط روغنها را قایم کنید کافی نیست. بچههای فعال و حیوانات بازیگوش در صورت پیدا کردن این روغنها ممکن است ندانسته آنها را بخورند. سعی کنید شیشههای روغن را در کشوهای قفل دار یا کمدهای بالای آشپزخانه نگهداری کنید.
بیش از نیم الی یک ساعت بخور نگیرید
سعی کنید مدت زمانی که بخور میگیرید حداکثر یک ساعت باشد. در صورتی که مدت زمان بخور روغنهای اساسی از این مقدار بیشتر باشد، نه تنها اثرات آن بهتر و بیشتر نمیشود، بلکه بدن شما و خصوصاً اعصاب را تحت فشار قرار میدهد.
مکان مناسب برای بخور گرفتن
یکی از مهمترین مؤلفههای مکان مناسب برای بخور گرفتن، تهویه مناسب است. به عنوان یک قانون کلی اگر به جز بوی روغن هیچ بوی دیگری احساس نمیکنید، مکان شما تهویه مناسبی ندارد و در این شرایط احتمال التهاب راههای هوایی و سیستم تنفسی بسیار بالا است. اگر حیوانات خانگی دارید، درهای محل بخور گرفتن را باز نگه بگذارید تا حیوانات بتوانند بیرون بروند.
اگر احساس ناراحتی کردید، روغن را رقیقتر کنید
در هنگام مصرف روغنهای اساسی، هیچگاه فراموش نکنید که آنها را با روغنهای حامل ترکیب کنید. این طوری هم از حساسیت پوستی و کهیر پیشگیری میکنید، هم با افزایش میزان روغن میتوانید سطح بیشتری از پوست را بپوشانید.
اشعه ماوراء بنفش و روغنهای اساسی
اشعه ماوراء بنفش یکی از ترکیبات نور خورشید است که باعث تیره شدن رنگ پوست میشود اما برای چشمها بسیار مضر است. از این نور برای برنزه کردن پوست در دستگاههای مخصوص استفاده میشود اما اگر روغن اساسی شما باعث حساس شدن پوست نسبت به نور میشود، باید ۲۴ ساعت کامل صبر کنید. در طی این ۲۴ ساعت نباید از دستگاههای برنزه کردن پوست استفاده کرده یا در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرید.
بعد از استفاده از روغنهای اساسی دستهای خود را بشویید
در صورتی که دستان شما به روغن آلوده بوده و چشم یا داخل گوش خود را لمس کنید، باعث بروز عوارض بسیار جدی در این نواحی میشود. روغنهای اساسی تحت هیچ شرایطی نباید با چشمها و گوشها تماس داشته باشند. برای آنکه اثرات روغن به کلی خنثی شود، بعد از اینکه کارتان تمام شد دستان خود را با آب ولرم و صابون یا سایر شویندهها بشویید.
روغنها را به دور از حرارت نگه دارید
روغنهای اساسی بسیار اشتعال پذیر هستند پس نباید با سیگار روشن یا شمع تماس داشته باشند و به دور از اجاق و بخاری در یک فضای خنک نگه داری شوند.
در صورت بروز عوارض چهکار کنیم؟
در صورتی که موارد ایمنی را بهطور کامل رعایت فرمایید، مصرف روغنهای اساسی به یکی از لذت بخشترین کارها تبدیل میشود اما با این وجود همیشه احتمال بروز عوارض جانبی وجود دارد و باید بدانید در صورت بروز عوارض باید چهکار کنید.
در غالب موارد عوارض چندان شدید نیستند و میتوانید آنها را به راحتی در خانه کنترل کنید. در صورتی که روغنهای اساسی وارد چشمها شدند، میتوانید یکی از این دو اقدام را انجام دهید.
- یک دستمال نخی تمیز را در روغن پخت و پز (مثلاً روغن زیتون یا کنجد) خیس کنید. چشمان خود را بسته و دستمال آغشته به روغن را روی پلکهای خود بکشید.
- سریعاً چشم آلوده شده را زیر آب خنک و روان بگیرید.
- در صورت التهاب پوست، میتوانید روغن را با استفاده از روغنهای مایع یا کرمهای دست و صورت پاک کنید.
چنانچه اتفاقی روغنهای گیاهی را به صورت خوراکی مصرف کردید یا اگر از میزان مصرف شده از میزان درخواست شده بیشتر بود در اولین فرصت با مراکز اورژانس پزشکی تماس گرفته و سپس این مراحل را دنبال کنید:
- دو لیوان شیر پرچرب بنوشید.
- از استفراغ کردن خودداری کنید.
- در زمان مراجعه تکنسینهای اورژانس، شیشه روغن اساسی را به آنها تحویل دهید.
سخن آخر
روغنهای اساسی یا همان گیاهی بدون شک استفادههای زیادی دارند که در جامعه ما نیز بسیار محبوب هستند اما این موضوع نباید باعث شود که در استفاده از آنها احتیاط را نادیده گرفت. مصرف روغنهای اساسی باید تحت شرایطی استاندارد صورت بگیرد. روغنهای گیاهی میتوانند مضراتی داشته باشند و خطراتی برای سلامتی به بار آورند پس در مصرف آن ها دقت داشته باشید.