آلودگی هوا چیست و عوامل آلوده کننده آن کدام‌اند؟ راه‌های مقابله با آلودگی هوا

آلودگی هوا از جمله مسائل سلامت جسم است که در زمستان‌ها با اوج گرفتن شدت وارونگی دمایی بر سر زبان‌ها می‌آید. آلودگی هوا پدیده‌ای است که با صنعتی شدن جوامع و رشد جمعیت ایجاد شده و در طی سالیان شدت گرفته است. به طور کلی پدیده آلودگی هوا بیشتر در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم دیده می‌شود. در این مقاله به مسائل پیرامون آلودگی هوا پرداخته می‌شود که امید است پاسخگوی نیازها و پرسش‌های به وجود آمده در این زمینه باشد.

آلودگی هوا چیست؟

آلودگی هوا به وارد شدن ذرات معلق و دیگر ترکیب‌های آلوده کننده به اتمسفر گفته می‌شود. آلاینده‌های هوا می‌تواند هر ذره‌ای شامل گرد و خاک، جیوه، سرب، مولکول‌های درشت، دی اکسید کربن، مونواکسید کربن، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی فرار، تولوئن، بنزن، کلروفلوئوروکربن‌ها، بوی مواد شوینده خانگی و … باشد. برای اطلاع از میزان آلودگی هوا و درصد آلایندههای مختلف میتوانید از وب سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، استفاده کنید و شاخص آلودگی را در روزهای مورد نظر خود بیابید و همچنین از پیش بینی ۲۴ ساعت آینده نیز مطلع شوید. اگر در دیگر شهر های آلوده ایران زندگی میکنید میتوانید میزان آلودگی را از طریق وب سایت شاخص جهانی کیفیت هوا مراجعه کنید.

چرا آلودگی هوا در فصل زمستان مهم می‌شود؟

آلودگی هوا تاثیرات بدی بر سلامت افراد دارد و به همین دلیل مقابله با آن بسیار اهمیت دارد و همه دولت‌ها در صدد کاهش آن هستند. علت مهم شدن آلودگی هوا در فصل زمستان، پدیده وارونگی دمایی است. لازم به یادآوری است که آلودگی هوا در همه فصول وجود دارد ولی در زمستان در اثر وارونگی دمایی هوای آلوده به سمت پایین حرکت می‌کند و هوای تنفسی مردم را تشکیل می‌دهد و به همین امر اهمیت دارد.

وارونگی دمایی چیست؟

با توجه به مطالب گفته شده در بالا نیاز است وارونگی دمایی شرح داده شود. در تابستان‌ها و فصول گرم، هوای نزدیک سطح زمین گرم است و از آنجایی که هوای گرم سبک است، به سرعت صعود کرده و به لایه‌های بالاتر اتمسفر می‌رود و آلودگی را نیز با خود به بالا می‌برد سپس به صورت همزمان هوای سردتر بالای آن جایگزینش می‌شود. در زمستان هوای نزدیک سطح زمین در هنگامی که آسمان صاف و بدون ابر باشد سرد می‌شود، هوای سرد سنگین است و صعود نمی‌کند. به این پدیده وارونگی دمایی گفته می‌شود. حال اگر در فصل زمستان در روزهای صاف و بدون ابر آلاینده‌ها ذرات را درون هوای نزدیک سطح زمین پمپاژ کنند این آلودگی به یک مه دود تبدیل می‌شود.

آلودگی هوا چه تاثیری بر بدن انسان دارد؟

آلاینده‌های هوا می‌توانند مستقیما بر مواد شیمیایی مغز تاثیر بگذارند؛ مثلا ذرات معلق می‌توانند سموم را از طریق تنفس و پوست و سپس از راه جریان خون وارد مغز کنند و برخی آلاینده‌ها ممکن است باعث مشکلات روانشناختی مثل افسردگی شوند. از مهمترین بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای خانه و بیرون خانه می توان به سکته مغزی، بیماری‌های عروق قلب (ایسکمیک)، بیماری‌های انسدادی مزمن ریه، عفونت‌های حاد تحتانی دستگاه تنفسی کودکان، سرطان ریه، سرطان خون در اثر ورود موادی مانند بنزن و تولوئن، استرس و سردرد اشاره کرد.

علاوه بر این در یک تحقیق تازه در کشور چین که به آلودگی هوا معروف است، دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که آلودگی هوا بر هوش تاثیر بدی میگذارد و سبب بروز بیمارهایی مانند زوال عقل و به طور کلی تحلیل توانایی‌های شناختی (حافظه، استدلال، محاسبه، قضاوت، حل مسئله، تصمیم‌گیری، مهارت‌های کلامی، کسب معلومات، هوش) شود.

گروه‌های حساس چه کسانی هستند؟

بهتر است بدانید که کودکان، سالمندان، مادران باردار و مبتلایان به بیماری‌های قلبی-ریوی ازجمله گروه‌های در معرض خطر آلودگی هوا هستند. آلودگی هوا علاوه بر سیستم تنفسی می‌تواند بر روی سایر ارگان‌ها نیز اثرات مخربی را به جای گذارد.

در هنگام آلودگی هوا چی بخوریم؟

به طور کلی در زمانی که هوا آلوده و ناسالم است، باید مواد غذایی که آلودگی‌ها را در بدن ما خنثی می‌کنند و باعث عدم جذب آن‌ها می‌شود، مصرف شود. عدم جذب آلاینده‌ها توسط بدن به دلیل ترکیبات موجود در این مواد غذایی است. با توجه به توصیه‌های دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، سلنیوم، منیزیم، روی، ویتامین‌های C,E وA، کلسیم، بتاکاروتن از جمله ترکیباتی هستند که برای مقابله با آلاینده‌های وارد شده به بدن مفید هستند.

سلنیوم ماده معدنی است که از آسیب رسیدن به سلول‌های بدن در شرایط آلودگی هوا پیشگیری می‌کند. این ماده مغذی در سیر، مرغ، تخم مرغ، حبوبات، غلات، گوشت قرمز، ماهی وجود دارد.

منیزیم به دلیل خاصیتی که در کاهش جذب سرب و کادمیوم در روزهای آلودگی هوا دارد، باید مصرف شود. انواع سبزیجات با رنگ سبز تیره مانند کاهو، اسفناج، کرفس، انواع سبزی خوردن از منیزیم غنی هستند و مصرف آن‌ها در روزهای آلوده به بهبود سلامت بدن کمک می‌کند.

روی هم عنصر دیگری است که در هنگام قرارگیری بدن با شرایط آلوده برای سلامتی ضروری است. مصرف مواد غذایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، نخود سبز، حبوبات به ویژه عدس، جوانه گندم، شیر، به طور کلی لبنیات، غلات سبوس‌دار و تخم مرغ به دلیل بالابودن میزان روی در آن‌ها در شرایط آلودگی هوا توصیه می‌شود.

ویتامین‌های C، E و بتاکاروتن در بهبود فعالیت ریه‌ها کمک کننده هستند. این مواد آنتی اکسیدان (آنتی اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که در بدن با رادیکال‌های آزاد که عوامل سراطان‌زا شناخته می‌شوند، مبارزه می‌کنند) به حساب می‌آیند و اثرات ضد التهابی دارند که می‌توانند از التهابات ریه پیشگیری کنند. علاوه بر این ویتامین C از جمله ویتامین‌هایی است که به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی که دارد، سبب افزایش مقاومت به عفونت‌ها (تقویت سیستم ایمنی) و افزایش جذب آهن می‌شود. خوردن خوراکی‌های حاوی ویتامین «ث» و« ای» در زمان آلودگی هوا شدیدا توصیه می‌شود.

ویتامین C در میوه‌ها و سبزیجات تازه مانند پرتغال، نارنگی، گریپ فروت، فلفل سبز، کلم بروکلی، گل کلم، کلم برگ، گوجه فرنگی، سبزیجات برگ سبز، اسفناج، کیوی، طالبی، توت فرنگی و سیب زمینی وجود دارد. ویتامین E نیز در روغن سویا، روغن آفتابگردان و سایر روغن‌های گیاهی، جوانه گندم، روغن ماهی، روغن زیتون و انواع مغزها به وفور یافت می‌شود. توصیه می‌شود در زمان آلودگی هوا از این مواد خوراکی بیشتر استفاده شود.

بتاکاروتن پیش ساز ویتامین A است و در بدن به این ویتامین تبدیل می‌شود. ویتامین A در تقویت سیستم ایمنی نقش زیادی دارد بنابراین در شرایط آلودگی هوا بهتر است از منابع غذایی این ویتامین مانند سبزی‌ها و میوه‌های سبز، زرد و نارنجی مانند هویج، کدو حلوایی، کلم بروکلی، اسفناج، گوجه فرنگی، انواع کلم، طالبی، هلو، زردآلو و موز استفاده شود.

پکتین (نوعی فیبر خوراکی) و لبنیات مواد غذایی هستند که از جذب سرب توسط سلول‌های بدن جلوگیری می‌کنند. به طور کلی مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیمو و گریپ فروت)، سیب، توت فرنگی، هویج و غلات سبوس دار نیز از منابع این فیبر هستند.

سیب در میان انواع میوه‌هایی که وجود دارد بیش‌ترین تاثیر را بر دستگاه تنفسی داشته و در بهبود فعالیت این ارگان تاثیرگذار است. مصرف ۵ عدد سیب در هفته می‌تواند اثرات زیادی را در عملکرد ریه‌ها داشته باشد. با مصرف این مقدار سیب، حجم ریه به میزان زیادی افزایش می‌یابد و همین دلیلی بر بهبود فعالیت دستگاه تنفسی است.

نوشیدن مایعات به ویژه آب در شرایط آلودگی هوا نه‌تنها باعث شست‌وشوی دستگاه گوارش می‌شود بلکه عطش و خشکی دهان ناشی از آلودگی هوا را نیز از بین می‌برد. از طرفی با نوشیدن آب و فعالیت دستگاه گوارش، بخشی از آلودگی‌های وارد شده به بدن توسط ادرار دفع می‌شود.

چه کارهایی در زمان آلودگی هوا انجام دهیم؟

در شرایطی که آلودگی هوا زیاد است، به افرادی که در محیط بیرون تردد می‌کنند توصیه می شود قبل از خوردن غذا دهان خود را شست ‌وشو دهند. همچنین پس از بازگشت به خانه حتما دوش بگیرند، چون آلودگی‌ها روی پوست بدن و موها می‌نشینند و از طریق پوست، جذب بدن می‌شوند.

در زمان اوج آلودگی هوا، روزانه سه مرتبه بینی خود را با محلول سرم، نرمال سالین، آب جوشیده سرد شده و نمک دریا یا حتی آب شست‌وشو دهید. چرا که بخشی از آلودگی‌ها جذب مخاط بینی می‌شوند. همچنین توصیه می‌شود روزانه سه مرتبه چشم‌ها را با آب جوشیده سرد شده یا عرق رازیانه شست‌وشو دهید زیرا از طریق چشم نیز آلودگی‌ها جذب بدن می‌شوند و البته خود چشم‌ها نیز آسیب می‌بینند. بوخور عرق نعنا و اکالیپتوس هم می‌تواند به ضدعفونی کردن و تخلیه خلط مجاری تنفسی کمک کند.

اگر مقدور است در زمان آلودگی هوا، شهرها را ترک کنید و به محلی بروید که آلودگی کمتری دارد. از فعالیت‌های سنگین در هوای باز پرهیز کنید، امور روزانه خود را حتی الامکان از طریق تلفن انجام دهید یا به تعویق بیندازید. خرید و امور منزل را به صورت اینترنتی انجام دهید.

توصیه‌های طب سنتی در زمان آلودگی هوا

مهمترین اقدام در زمانم آلودگی هوا عدم مواجهه با آن و ترک شهر و مکان آلوده و مستقر شدن در نقطه‌ای خوش آب و هوا است. در خصوص خوراکی‌ها هم لازم به ذکر است که میوه‌ها و سبزیجات فصل زمستان مانند انواع مرکبات اعم از پرتقال نارنگی، لیموشیرین، کیوی، انواع کلم مانند برگ کلم، گل کیم، کلم قمری، کلم قرمز، کلم بروکلی و …، سیب، شلغم، ترب، زردک، لبو و انار همگی از موادی هستند که خاصیت سم زدایی بالایی دارند.

بهترین خوراکی برای گروه‌های حساس مانند سالمندان و کودکان نیز شامل سیب رنده شده و عسل است که به تقویت ریه و سم زدایی بدنشان کمک کند. مصرف شربت برگ آویشن، لیمو عمانی و عسل، شربت گلابو شکر سرخ، شربت عرق کاسنی دو سوم و عرق شاتره یک سوم به اندازه یک استکان روزانه نیز در روزهایی که هوا آلوده است نیز مفید است.

از چه ماسکی استفاده کنیم؟

به طور کلی ماسک‌ها از جنس پارچه یا کاغذ تهیه می‌شود. در این بین ماسک‌های کاغذی برای مقابله با آلودگی هوا مناسب نیستند. برای مقابله با تاثیرات آلودگی هوا بهتر است از ماسک‌های سوپاپدار پارچه‌ای استفاده شود که در انواع مختلف کربن فعال‌دار و بدون کربن فعال در بازار موجود هستند. این نوع ماسک‌ها با نام ماسک‌های اف اف پی ۲ (FFP2) شناخته می‌شوند. این ماسک و انواع ماسک پی ۹۵ (P95)، تری ام (۳M) یکبار مصرف و چندبار مصرف و پی تی (PT) برای روزهای آلوده مناسب هستند.

بهتر است بدانید ماسک‌های پی ۱ و پی ۲ جلوی آلاینده‌های گازی هوا مانند منوکسید کربن را نمی‌گیرد. این نوع از ماسک‌ها بیشتر جلوی  ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی را می‌گیرند. ماسک‌های پارچه‌ای به دلیل عدم چسبندگی به پوست می‌تواند راه ورود هوای آلوده را در حد فاصل بین پوست و ماسک ایجاد کند لذا در مواقع استفاده تمام کوشش خود را جهت استفاده صحیح انجام دهید.

عوامل آلوده کننده هوای فضاهای بسته

ازون یکی از آلاینده های موجود در هوای آلوده است.هرچند این گاز بیشتر در فضاهای بازوجود دارد اما در بسیاری از فضاهای بسته که فیلتر هوایی ندارند مانند خانه‌ها و ساختمان‌های اداری نیز یافت می‌شود و برای سلامتی خطرناک است. گیاهان خانگی در کاهش میزان گاز ازون نقش دارند.

گیاهان می توانند هوای اطراف خود را از آلاینده‌های محیطی مانند حشره‌کش‌ها، دی‌اکسیدکربن، منواکسیدکربن، مواد شیمیایی حاصل از موادشوینده، الیاف پخش شده در هوا و همچنین قارچ‌ها، باکتری‌ها و دود حاصل از توتون پاک کنند. بهتر است در فضای شهر و منازل جهت کاهش آلودگی هوا از گیاهان استفاده شود.

تاثیر دستگاه تصفیه هوا در هنگام آلودگی هوا

آلودگی هوا بیشتر در اثر سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی و ذرات گرد و غبار ایجاد میشود که از طریق در و پنجره‌ها به درون خانه‌ها راه پیدا می‌کنند و آلوده کننده‌های هوای خانه بیشتر حاصل مواد شوینده و حشره‌کش‌ها هستند، دستگاه‌های تصفیه هوا یکی از راهکارهای فیزیکی کاهش آلودگی است که البته استفاده از آن‌ها تنها در فضاه‌های بسته مانند خانه‌ها و خودروها امکان پذیر است.

سخن آخر

بهترین کار برای مقابله با تاثیرات آلودگی هوا، عدم یا کاهش مواجهه با آن و مصرف میوه و سبزیجات تازه است. بنابراین برای سلامتی خود و خانواده تان در صورت امکان در روزهایی که شاخص آلودگی هوا ناسالم است از تردد در سطح شهر و انجام فعالیت سنگین در فضای باز خودداری کنید. اگر امکان خارج شدن از مکان آلوده وجود دارد، این کار بهترین ترفند برای پیشگیری از خطرات ناشی از آلودگی هوا است.